ទស្សនវិទូ
អ្នកនិពន្ធ (៤២៨ មុន គស -
៣៤៨ មុន គស)
ទស្សនវិទូក្រិចបុរាណ
ផ្លាតូ បានបង្កើតបណ្ឌិតសភា និងជាអ្នកនិពន្ធស្នាដៃទស្សនវិទ្យា
ដែលមានឥទ្ធិពលមិនអាចប្រៀបផ្ទឹមបានលើទស្សនៈលោកខាងលិច។
សង្ខេប
ទស្សនវិទូក្រិចបុរាណ
ផ្លាតូ បានកើតនៅឆ្នាំ ៤២៨ មុន គស និងជាសិស្សម្នាក់របស់សូក្រាត
(Socrates) និងជាគ្រូរបស់អារីស្តូត
(Aristotle)។
សំណេររបស់គាត់មានបំណងស្វែងរកយុត្តិធម៌ សោភណ្ឌភាព និងសមភាព ហើយក៏មានការពិភាក្សានៅក្នុងសោភណ្ឌវិជ្ជា
ទស្សនវិទ្យានយោបាយ សាសនវិទ្យា លោហធាតុវិទ្យា ជ្ញានវិទ្យា និងទស្សនវិទ្យាភាសា។ ផ្លាតូបានបង្កើតបណ្ឌិតសភានៅអាតែន
ជាគ្រឹះស្ថានអប់រំមួយនៃគ្រឹះស្ថានអប់រំជាន់ខ្ពស់ដំបូងគេនៅលោកខាងលិច។ គាត់បានស្លាប់នៅឆ្នាំ
៣៤៨ មុន គស។
ប្រវត្តិ
ដោយសារកង្វះប្រភពចម្បងពីសម័យកាលនេះ
សាច់រឿងជាច្រើនទាក់ទងនឹងជីវិតរបស់ផ្លាតូត្រូវបានរៀបចំឡើងដោយអ្នកប្រាជ្ញ
តាមរយៈសំណេររបស់គាត់ និងសំណេររបស់ប្រវត្តិវិទូសម័យនោះ
ក៏ដូចជាប្រវត្តិវិទូបុរាណ។ ប្រវត្តិសាស្ត្របែបប្រពៃណីបានប៉ាន់ស្មានថ្ងៃកំណើតរបស់ផ្លាតូថាប្រហែលក្នុងឆ្នាំម៤២៨
មុន គស ប៉ុន្តែអ្នកប្រាជ្ញជំនាន់ថ្មី
ដែលបានតាមដានព្រឹត្តិការណ៍បន្តបន្ទាប់នៅក្នុងជីវិតរបស់គាត់ ជឿថា
គាត់កើតនៅចន្លោះឆ្នាំ ៤២៤ និង ៤២៣ មុន គស។ ឪពុក និងម្ដាយរបស់គាត់មកពីវណ្ណៈអភិជនក្រិច។
ឪពុករបស់ផ្លាតូ ឈ្មោះ អារីស្តូន (Ariston)
គឺជាកូនចៅជំនាន់ក្រោយរបស់ស្តេចអាតែន
និងមេសេនៀ (Messenia)។ម្ដាយគាត់
ផេរីកសុន( Perictione) ត្រូវបាននិយយាថា
ជាប់សាច់ឈាមជាមួយ សូឡូន ជារដ្ឋបុរសក្រិចនៅសតវត្សរ៍ទី៦ មុន គស។
អ្នកប្រាជ្ញមួយចំនួនជឿថា
ផ្លាតូត្រូវបានដាក់ឈ្មោះតាមជីតារបស់គាត់ អារីស្តូខល (Aristocles) តាមប្រពៃណីនៃការដាក់ឈ្មោះកូនប្រុសដែលច្បងបង្អស់បន្ទាប់ពីជីតា។
ប៉ុន្តែពុំមានភស្តតាងសន្និដ្ឋានបញ្ចប់លើរឿងនេះទេ ឬថាផ្លាតូជាបងប្រុសច្បងបង្អស់នៅក្នុងគ្រួសារគាត់ដែរ។
ប្រវត្តិវិទូដទៃទៀតអះអាងថា “ផ្លាតូ” គឺជាឈ្មោះក្រៅ សំដៅលើរូបរាងធំរបស់គាត់។
ចំណុចនេះក៏អាចយកជាការបានដែរ ទោះបីជាមានកំណត់ត្រាថា ឈ្មោះ ផ្លាតូ
ត្រូវបានដាក់ឱ្យក្មេងប្រុស មុនអារីស្តូខលកើតម្លេះ។
ដូចក្មេងប្រុសជាច្រើនទៀតដែលមានវណ្ណៈសង្គមដូចគាត់
ផ្លាតូប្រហែលជាទទួលបានការអប់រំពីអ្នកអប់រំដ៏ល្អបំផុតរបស់អាតែន។ កម្មវិធីសិក្សាអាចមានបង្ហាញអំពីទ្រឹស្តីសាសនារបស់ក្រាទីលូស
(Cratylus) និងភីតាហ្គូរាស
(Pythagoras) ក៏ដូចជាផាម៉េនីដេស
(Parmenides) ដែរ។
ទាំងនេះប្រហែលជាជួយបង្កើតមូលដ្ឋានគ្រឹះសម្រាប់ការសិក្សាអំពីអស្តិរូបវិទ្យា
(ការសិក្សាអំពីធម្មជាតិ) និងជ្ញានវិទ្យា (ការសិក្សាអំពីចំណេះដឹង)។
ឪពុករបស់ផ្លាតូបានស្លាប់
នៅពេលគាត់នៅក្មេង ហើយម្ដាយរបស់គាត់ក៏រៀបការជាមួយពូគាត់ ភីរីឡាមផេស (Pyrilampes) អ្នកនយោបាយ
និងអគ្គរដ្ឋទូតក្រិចនៅភើសៀរ (Persia)។
មានជំនឿថា ផ្លាតូមានបងប្អូនប្រុសបង្កើតពីរនាក់ ប្អូនស្រីបង្កើតម្នាក់ និងប្អូនប្រុសដែលមានឪពុកទីទៃម្នាក់
ប៉ុន្តែមិនមានការបញ្ជាក់ច្បាស់លាស់ថាតើគាត់ជាកូនទីប៉ុន្មានឡើយ។ ជាញឹកញាប់
សមាជិកគ្រួសាររបស់ផ្លាតូមានរៀបរាប់នៅក្នុងកិច្ចសន្ទនារបស់គាត់។ ប្រវត្តិវិទូជឿថា
នេះជាការចង្អុលបង្ហាញអំពីមោទនភាពរបស់ផ្លាតូមកលើវង្សត្រកូលគ្រួសារគាត់។
ពេលនៅវ័យក្មេង
ផ្លាតូបានជួបប្រទះនឹងព្រឹត្តិការណ៍ចំនួនពីរ ដែលកំណត់បុព្វហេតុជីវិតរបស់គាត់។ ព្រឹត្តិការណ៍មួយគឺការជួបជាមួយទស្សនវិទូក្រិចដ៏អស្ចារ្យឈ្មោះសូក្រាត។
វិធីសាស្ត្រសន្ទនា និងពិភាក្សាដេញដោលរបស់សូក្រាតបានធ្វើឱ្យផ្លាតូភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំង
ដែលជំរុញឱ្យគាត់ក្លាយជាសហការីដ៏ជិតស្និតមួយ
និងបូជាជីវិតរបស់គាត់ទៅនឹងសំណួរអំពីសុជីវធម៌ និងការបង្កើតអាកប្បកិរយាថ្លៃថ្នូរ។
ព្រឹត្តិការណ៍ដ៏សំខាន់មួយទៀតគឺសង្គ្រាមនៅផេឡូណេស៊ី (Peloponnesian War) រវាងអាតែន
និងស្ប៉ាតា (Sparta) ដែលផ្លាតូបានបម្រើកងទ័ពនៅចន្លោះឆ្នាំ
៤០៩ ដល់ ៤០៤ មុន គស។ ការចាញ់របស់អាតែនបានបញ្ចប់លិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់ខ្លួន
ដោយពួកស្ប៉ាតាបានជំនួសដោយលិទ្ធិអប្បជនាធិបតេយ្យ។ ញាតិសណ្ដានពីរនាក់របស់ផ្លាតូ
ឈ្មោះ ឆាមីដេស (Charmides)
និង គ្រីទៀស (Critias) គឺជាបុគ្គលល្បីល្បាញនៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលថ្មី
ជាផ្នែកមួយនៃរបបផ្ដាច់ការទាំងសាមសិបដ៏ល្បីល្បាញ
ដែលការកាន់កាប់រយៈពេលខ្លីនៃរបបនេះកាត់បន្ថយសិទ្ធិរបស់ពលរដ្ឋអាតែនយ៉ាងខ្លាំង។
បន្ទាប់ពីរបបអប្បជនាធិបតេយ្យត្រូវបានផ្ដួលរំលំ ហើយរបបប្រជាធិបតេយ្យត្រូវបានស្ដារឡើងវិញ
ផ្លាតូបានពិចារណាធ្វើជាអ្នកនយោបាយបន្តិចដែរ ប៉ុន្តែការកាត់ទោសប្រហារជីវិត
សូក្រាត នៅឆ្នាំ ៣៩៩ មុន គស ធ្វើឱ្យគាត់មានអារម្មណ៍ជូរចត់នឹងគំនិតនេះ
ហើយគាត់ក៏ផ្លាស់ប្ដូរទៅរកជីវិតសិក្សា និងទស្សនវិជ្ជាវិញ។
បន្ទាប់ពីមរណភាពរបស់សូក្រាត
ផ្លាតូបានធ្វើដំណើរអស់ ១២ ឆ្នាំ នៅទូទាំងតំបន់មេឌីទែរ៉ាណេ (Mediterranean region) ដើម្បីសិក្សាអំពីគណិតវិទ្យាជាមួយអ្នកដើរតាមទ្រឹស្តភីថាហ្គូរ៉ាស់
(the Pythagoreans) នៅអ៊ីតាលី
និងធរណីមាត្រ ភូគព្ពសាស្ត្រ តារាវិទ្យា និងសាសនានៅអេហ្ស៊ីប។ ក្នុងអំឡុងពេលនេះ
ឬក្រោយនេះបន្តិច គាត់ក៏បានចាប់ផ្ដើមសរសេរសំណេរជាច្រើន។ មានការពិភាក្សាដេញដោលមួយចំនួនក្នុងចំណោមអ្នកប្រាជ្ញអំពីលំដាប់នៃសំណេរទាំងនេះ
ប៉ុន្តែភាគច្រើនមានជំនឿថា សំណេរទាំងនេះស្ថិតនៅក្នុងសម័យកាលបីខុសៗគ្នា។
បុព្វកាល
មជ្ឈិមកាល និងបច្ច័យកាល៖ ទិដ្ឋភាពទូទៅ
សម័យកាលទីមួយ
ឬបុព្វកាល ក្នុងអំឡុងពេលនៃការធ្វើដំណើររបស់ផ្លាតូ (៣៩៩-៣៨៧
មុន គស)។ ការសុំទោសរបស់សូក្រាត ហាក់ដូចជាត្រូវបានសរសេរភ្លាមៗក្រោយការស្លាប់របស់សូក្រាត។
អត្ថបទផ្សេងទៀតនៅក្នុងសម័យកាលនេះរួមមាន ប៉្រូតាហ្គូរ៉ាស (Protagoras) យូស្ស៊ីហ្វ្រូ
(Euthypro) ហ៊ីបភៀស
មេយ័រ អេន មីន័រ (Hippias
Major and Minor) និង អាយអិន (Ion)។
ក្នុងការសន្ទនាទាំងនេះ ផ្លាតូព្យាយាមបកស្រាយទស្សនវិទ្យា
និងការបង្រៀនរបស់សូក្រាត។
នៅក្នុងសម័យកាលទី២
ឬមជ្ឈិមកាល ផ្លាតូសរសេរដោយទស្សនរបស់ខ្លួនអំពីឧត្តមគតិនៃយុត្តិធម៌
ភាពក្លាហាន គតិបណ្ឌិត និងមជ្ឈិកភាពរបស់បុគ្គល និងសង្គម។ សាធារណរដ្ឋ
ត្រូវបានសរសេរនៅក្នុងអំឡុងពេលនេះដោយស្វែងរកការយល់ដឹងអំពីរដ្ឋាភិបាលយុត្តិធម៌
ដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចជាទស្សនវិទូ។
នៅក្នុងសម័យកាលទី៣
ឬបច្ច័យកាល សូក្រាតមានតួនាទីតូចតាចក្នុងសំណេរ ហើយផ្លាតូផ្ដោតខ្លាំងលើទស្សនៈអស្តិរូបវិទ្យាពីមុនរបស់ខ្លួន។
គាត់ស្វែងរកតួនាទីរបស់សីល្បៈ រួមមានការរាំ តន្ត្រី ល្ខោន និងស្ថាបត្យកម្ម
ក៏ដូចជាសីលធម៌ និងចរិយាធម៌។ ក្នុងសំណេររបស់គាត់អំពីទ្រឹស្តីនៃទម្រង់
ផ្លាតូលើកឡើងថា ពិភពគំនិតគឺជាពិភពឋិតស្ថេរតែមួយគត់ និងពិភពដែលយល់ដឹង តាមរយៈឥន្ទ្រីអារម្មណ៍របស់យើង
គឺមានលក្ខណៈបោកបញ្ឆោត និងប្រែប្រួល។
ការបង្កើតបណ្ឌិតសភា