ទស្សនវិទូ (៤៧០ BCE - ៣៩៩ BCE)
សូក្រាតគឺជាទស្សនវិទូជនជាតិក្រិចមួយរូប
និងជាប្រភពនៃទស្សនៈលោកខាងលិច។ មានប្រភពព័ត៌មានតិចតួចណាស់អំពីជីវិតរបស់គាត់
ក្រៅពីអ្វីដែលសិស្សរបស់លោកដូចជា ផ្លាតូ (Plato) បានកត់ត្រា។
សង្ខេប
សូក្រាតកើតនៅឆ្នាំ
៤៧០ មុនគ្រឹស្តសករាជ នៅទីក្រុងអាតែន ប្រទេសក្រិច។ យើងដឹងអំពីជីវិតរបស់គាត់តាមរយៈសំណេររបស់សិស្សគាត់
រួមមានផ្លាតូ និងសេនូហ្វូន (Xenophon)។
វិធីសាស្ត្រសូក្រាតបានផ្ដល់មូលដ្ឋានដល់ប្រព័ន្ធតក្កវិជ្ជា និងទស្សនវិជ្ជានៅលោកខាងលិច។
នៅពេលមានការផ្លាស់ប្ដូរបរិយាកាសនយោបាយនៅប្រទេសក្រិច
សូក្រាតត្រូវបានកាត់ទោសប្រហារជីវិតដោយការលេបថ្នាំពុលនៅឆ្នាំ ៣៩៩
មុនគ្រឹស្តសករាជ។ គាត់សុខចិត្តទទួលការកាត់ទោសនេះ
ក៏មិនព្រម
និរទេសខ្លួនដែរ។
ប្រវត្តិដើម
សូក្រាតកើតនៅឆ្នាំ៤៧០
មុនគ្រឹស្តសករាជនៅទីក្រុងអាតែន ប្រទេសក្រិច។ ជីវិតរបស់សូក្រាតទទួលបានការដឹងឮតាមរយៈប្រភពតែពីរឬបីប៉ុណ្ណោះ
គឺការសន្ទនារវាងផ្លាតូ និងសេនូហ្វូន និងល្ខោនរបស់អារីស្តូហ្វេន (Aristophanes)។
ដោយសារសំណេរទាំងនេះមិនមែនមានគោលបំណងរៀបរាប់អំពីជីវិតរបស់គាត់
បច្ចុប្បន្ននេះ
ពុំមានឯកសារណាដែលអះអាងថារៀបរាប់ពីជីវិតគាត់បានត្រឹមត្រូវនោះទេ។ ទោះជាយ៉ាងណា
ការប្រមូលផ្ដុំឯកសារជាច្រើនបានឆ្លុះបញ្ចាំងយ៉ាងពិសេស
និងរស់រវើកអំពីទស្សនវិជ្ជា និងអត្តចរិករបស់សូក្រាត។
សូក្រាតគឺជាកូនប្រុសរបស់សូហ្វ្រូនីឃើស
(Sophroniscus)
ជាជាងថ្មបាយអរ និងជាងចម្លាក់នៅអាតែន និងផេណារ៉េត (Phaenarete)
ជាឆ្មប។ ដោយសារគាត់មិនមែនមកពីគ្រួសារអភិជន គាត់ប្រហែលជាបានទទួលការអប់រំមូលដ្ឋានរបស់ក្រិច
និងរៀនសិប្បកម្មពីឪពុកគាត់នៅវ័យក្មេង។ មានជំនឿថា
សូក្រាតបានធ្វើការជាជាងបាយអរអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ
មុននឹងគាត់បូជាជីវិតរបស់គាត់ទៅលើទស្សនវិជ្ជា។ កំណត់ត្រាអំពីការចិញ្ចឹមជីវិតរបស់សូក្រាតតាមរយៈការធ្វើជាទស្សនវិទូមានភាពខុសគ្នា។
ទាំងសេនូហ្វូន និងអារីស្ដូហ្វេនបានលើកឡើងថា សូក្រាតបានទទួលប្រាក់ពីការបង្រៀន
ប៉ុន្តែផ្លាតូសរសេរដោយលើកយកភាពក្រីក្ររបស់សូក្រាតជាភស្តុតាងថា
សូក្រាតបានបដិសេធដោយបើកចំហរថាមិនទទួលប្រាក់ពីការបង្រៀនទេ។
សូក្រាតបានរៀបការជាមួយសេនធីប៉េ (Xanthippe) ជាស្ត្រីដែលមានវ័យក្មេងជាងគាត់
ហើយបានបង្កើតកូនប្រុសបីនាក់ឱ្យគាត់គឺ ឡាំប្រូខល (Lamprocles) សូប្រូនីស្គូស
(Sophroniscus) និង
មែននេចសែននើស (Menexenus)។
ពុំមានការដឹងច្រើនអំពីគ្រួសារគាត់ឡើយ
ក្រៅពីការរៀបរាប់របស់សេននូហ្វូនអំពីអត្តចរិករបស់សេនធីប៉េថា “មិនគួរឱ្យចូលចិត្ត”។
គាត់សរសេរថា ប្រពន្ធរបស់សូក្រាតមិនសប្បាយចិត្តជាមួយនឹងអាជីពទីពីររបស់សូក្រាតទេ
ហើយបានរអ៊ូរថា គាត់មិនអាចទ្រទ្រង់គ្រួសារបានតាមអាជីពជាទស្សនវិទូនេះបានទេ។
តាមពាក្យសម្តីផ្ទាល់របស់គាត់ សូក្រាតខ្វាយខ្វល់តិចតួចណាស់អំពីការថែទាំកូនរបស់គាត់
ហើយបង្ហាញចំណាប់អារម្មណ៍ច្រើនលើការអភិវឌ្ឍន៍ប្រាជ្ញារបស់មនុស្សប្រុសវ័យក្មេងនៅអាតែន។
ច្បាប់អាតែនតម្រូវឱ្យបុរសដែលមានកាយសម្បទាគ្រប់គ្រាន់ទាំងអស់ឱ្យធ្វើជាទាហានតាមការកោះហៅ
ដើម្បីបំពេញតួនាទីចាប់ពីអាយុ ១៨ ឆ្នាំដល់អាយុ ៦០ ឆ្នាំ។ យោងតាមផ្លាតូ
សូក្រាតបានបម្រើនៅក្នុងអង្គភាពទាហានថ្មើរជើងប្រដាប់អាវុធ ដែលគេហៅថា ហបលីត
(Hoplite) ដោយមានខែល
លំពែងវែង និងម៉ាស់បិទមុខ។ គាត់បានចូលរួមក្នុងយុទ្ធនាការយោធាចំនួនបីក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមឧបទ្វីបប៉េឡូប៉ូនេស៊ី
(Peloponnesian War) នៅឌែលៀម
(Delium)
អាមហ្វីប៉ូលីស (Amphipolis)
និងប៉ូទីដាអៀ (Potidaea)
ជាកន្លែងដែលគាត់បានជួយសង្គ្រោះជីវិត អាល់ស៊ីបៀដេស (Alcibiades)
ជាឧត្តមសេនីយ៍ដ៏មានប្រជាប្រិយមួយរូបនៅអាតែន។ សូក្រាតមានភាពល្បីល្បាញដោយសារភាពក្លាហានរបស់គាត់នៅក្នុងការប្រយុទ្ធ
និងភាពមិនចេះភ័យខ្លាច ជាលក្ខណៈសម្បត្តិមួយ
ដែលស្ថិតនៅជាមួយគាត់ពេញមួយជីវិត។ បន្ទាប់ពីការជំនុំជម្រះក្ដីរបស់គាត់ និងនៅពេលទទួលការគំរាមកំហែងកាត់ទោសប្រហារជីវិត
គាត់បានប្រៀបធៀបការបដិសេធមិនរត់ចេញពីបញ្ហាផ្លូវច្បាប់របស់គាត់ ទៅនឹងការបដិសេធរបស់ទាហានមិនរត់ចេញពីការប្រយុទ្ធអីចឹង។
អត្ថបទទស្សនវិជ្ជា
ស៊ីមភូសៀម (Symposium) របស់ផ្លាតូ
បានផ្ដល់ព័ត៌មានលម្អិតអំពីរូបរាងរបស់សូក្រាត។ គាត់មិនមែនជាមនុស្សមានសាច់ដុំដែលអ្នកនៅអាតែនប្រាថ្នាចង់បាននោះទេ។
សូក្រាតមានរាងទាបកន្តុល ច្រមុះសំប៉ែត និងភ្នែកលៀន ហើយមើលទៅហាក់ដូចជាសំឡក់រហូតអីចឹង។
ទោះជាយ៉ាងណា ផ្លាតូបានចង្អុលបង្ហាញថា ក្នុងកែវភ្នែករបស់សិស្សគាត់ សូក្រាតមានភាពទាក់ទាញមួយបែប
មិនមែនផ្អែកលើរូបរាងទេ ប៉ុន្តែលើសមត្ថភាពពិភាក្សាដេញដោលដ៏ឆ្លាតវៃ
និងគំនិតដ៏មុតស្រួចរបស់គាត់។ សូក្រាតតែងតែសង្កត់ធ្ងន់លើសារៈសំខាន់របស់ចិត្តជាជាងរាងកាយមនុស្ស។
ការថ្លែងបែបនេះបានជំរុញដល់ទស្សនវិជ្ជារបស់ផ្លាតូអំពីការបែងចែកការពិតទៅជាពីរផ្នែក
គឺពិភពវិញ្ញាណ និងពិភពគំនិត ដោយប្រកាសថា មានតែពិភពគំនិតទេដែលមានសារៈសំខាន់។
ទស្សនវិទូ
សូក្រាតមានជំនឿថា
ទស្សនវិជ្ជាគួរតែសម្រេចបានលទ្ធផលជាក់ស្ដែងសម្រាប់សុខុមាលភាពសង្គម។
គាត់បានប៉ុនប៉ងបង្កើតប្រព័ន្ធសីលធម៌មួយ ផ្អែកលើហេតុផលមនុស្សជាជាងទ្រឹស្ដីសាសនា។
គាត់បានចង្អុលបង្ហាញថា
ជម្រើសរបស់មនុស្សត្រូវបានជំរុញដោយមហិច្ឆិតាចង់បានសេចក្តីសុខ។ គតិបណ្ឌិតចុងក្រោយកើតមកពីការស្គាល់ខ្លួនឯង។
បើបុគ្គលម្នាក់ស្គាល់ខ្លួនឯងកាន់តែច្រើន សមត្ថភាពរបស់បុគ្គលនោះក្នុងការរកហេតុផល
និងធ្វើការសម្រេចចិត្ត ដើម្បីនាំមកនូវសេចក្តីសុខពិត កាន់តែខ្លាំងដែរ។ សូក្រាតជឿថា
ចំណុចនេះអាចយកមកអនុវត្តក្នុងនយោបាយ
ដោយទម្រង់នៃរដ្ឋាភិបាលល្អបំផុតគឺមិនមែនជាអំណាចផ្ដាច់ការ ហើយក៏មិនមែនជាលិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដែរ។
ផ្ទុយទៅវិញ រដ្ឋាភិបាលធ្វើការបានល្អបំផុត នៅពេលដែលគ្រប់គ្រងដោយបុគ្គល
ដែលមានសមត្ថភាព ចំណេះដឹង និងគុណធម៌ល្អបំផុត និងមានការយល់ដឹងពេញលេញអំពីខ្លួនឯង។
សម្រាប់សូក្រាត
អាតែនគឺជាបន្ទប់រៀនមួយ ហើយគាត់បានដើរសួរសំណួរទៅកាន់អភិជន
ក៏ដូចជាបុគ្គលសាមញ្ញនានា ដើម្បីស្វែងរកការបកស្រាយការពិតផ្នែកនយោបាយ
និងសីលធម៌។ សូក្រាតមិនបានបង្រៀនអ្វីដែលគាត់ដឹងទេ។ តាមពិតគាត់អះអាងថា
គាត់មិនដឹងអ្វីទេ ពីព្រោះគាត់គ្មានគំនិត ប៉ុន្តែឆ្លាតវៃ ពីព្រោះគាត់ដឹងថា
ខ្លួនឯងមិនដឹងអ្វីសោះ។ គាត់បានសួរសំណួរដល់អ្នករស់នៅអាតែនជាមួយលោកតាមវិធីសាស្ត្រជជែកដេញដោលមួយ
(វីធីសាស្ត្រសូក្រាត) ដែលធ្វើឱ្យអ្នកស្ដាប់គិតអំពីបញ្ហាដើម្បីសម្រេចបានការសន្និដ្ឋានដ៏ត្រឹមត្រូវមួយ។
ជួនកាល ចម្លើយហាក់ដូចជាមានភាពជាក់ស្ដែងណាស់
ហើយវាធ្វើឱ្យគូប្រកួតរបស់សូក្រាតមើលទៅល្ងង់។ ដោយហេតុនេះ
គាត់ទទួលបានការកោតសរសើរដោយបុគ្គលមួយចំនួន
ហើយរងការរិះគន់ដោយបុគ្គលផ្សេងទៀត។
ក្នុងជីវិតរស់នៅរបស់សូក្រាត
អាតែនបានឆ្លងកាត់អន្តរកាលយ៉ាងខ្លាំងចាប់ពីអនុត្តរភាពក្នុងពិភពបុរាណ
ដល់ការធ្លាក់ចុះវិញ បន្ទាប់ពីការច្បាំងចាញ់យ៉ាងអាម៉ាស់ជាមួយស្ប៉ាតា (Sparta) នៅក្នុងសង្គ្រាមឧបទ្វីបប៉េឡូប៉ូនេស៊ី
(Peloponnesian War)។
អ្នកនៅអាតែនបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងសម័យកាលអស្ថិរភាព
និងភាពសង្ស័យអំពីអត្តសញ្ញាណ និងទីតាំងរបស់ខ្លួននៅលើផែនដីនេះ។ ជាលទ្ធផល
ពួកគេក៏សម្រេចចាប់យកភាពរុងរឿង ទស្សនទានអំពីភាពសម្បូរហូរហៀរ
និងផ្នត់គំនិតអំពីសម្រស់រាងកាយដែលមានពីអតីតកាល។ សូក្រាតបានរិះគន់លើតម្លៃទាំងនេះដោយធ្វើការសង្កត់ធ្ងន់ឥតឈប់ឈរអំពីសារៈសំខាន់នៃចិត្ត។
ទោះបីជាអ្នកនៅអាតែនកោតសរសើរអំពីការប្រកួតប្រជែងរបស់សូក្រាតនឹងជំនឿទូទៅរបស់ក្រិច
និងការធ្វើបែបនេះដោយកំប្លុកកំប្លែងក៏ដោយ ក៏អ្នកដទៃទៀតមានការខឹងសម្បារ
និងគាត់បានគំរាមកំហែងដល់មាគ៌ាជីវិត និងអនាគតមិនពិតប្រាកដរបស់ពួកគេ។
ការកាត់ទោសប្រហារជីវិត
ចៅក្រមបានប្ដូរគំនិតតាមការអះអាងរបស់សូក្រាតឡើយ
ហើយបានដាក់ទោសគាត់តាមសំឡេងឆ្នោត ២៨០ ទល់នឹង ២២១។ សម្តីគឃ្លើនរបស់គាត់អាចជាកត្តាបណ្ដាលឱ្យមានការចេញដីការបែបនេះ
ហើយគាត់ធ្វើឱ្យរឿងនេះកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរថែមទៀតក្នុអំឡុងពេលពិចារណាលើការដាក់ទោសគាត់។
ច្បាប់អាតែនអនុញ្ញាតឱ្យពលរដ្ឋដែលជាប់ទោសធ្វើការស្នើសុំការដាក់ទោសមួយផ្សេងទៀតក្រៅពីការប្រហារជីវិត
ហើយចៅក្រមនឹងធ្វើការសម្រេចតាមក្រោយ។ ផ្ទុយពីការស្នើសុំនិរទេសខ្លួន សូក្រាតបានស្នើថា
ឱ្យគាត់ទទួលបានការផ្ដល់កិត្តិយសពីទីក្រុងនេះចំពោះការរួមចំណែករបស់គាត់ទៅលើឈ្វេងយល់របស់ពួកគេ
និងផ្ដល់ការតបស្នងចំពោះការរួមចំណែកនេះ។ ចៅក្រមមិនសើចសប្បាយនឹងសម្ដីទាំងនេះឡើយ
ហើយក៏បានកាត់ទោសប្រហារជីវិតគាត់ ដោយផឹកថ្នាំពុលដ៏កាចសាហាវមួយ។
មុនការប្រហារជីវិតរបស់សូក្រាត
មិត្តភក្ដិបានសូកអ្នកយាមគុក និងជួយសង្គ្រោះគាត់
ដើម្បីឱ្យគាត់និរទេសខ្លួន។ គាត់បានបដិសេធ ដោយលើកឡើងថា
គាត់មិនខ្លាចស្លាប់ឡើយ និងមានអារម្មណ៍ថា ការនិរទេសខ្លួនមិនធ្វើឱ្យគាត់ប្រសើរឡើយ
ហើយបាននិយាយថា គាត់នៅតែជាពលរដ្ឋស្មោះត្រង់ម្នាក់នៅអាតែន
និងមានឆន្ទៈគោរពតាមច្បាប់ ទោះបីជាត្រូវថ្កល់ទោសគាត់ឱ្យស្លាប់ក៏ដោយ។ ផ្លាតូបានរៀបរាប់អំពីការប្រហារជីវិតសូក្រាតនៅក្នុងកិច្ចសន្ទនា
ផែដូ របស់គាត់៖ សូក្រាតបានផឹកថ្នាំពុលដោយមិនស្ទាក់ស្ទើរ។ ភាពស្ពឹកបានជ្រាបចូលក្នុងខ្លួនរបស់គាត់បន្តិចម្ដងៗ
រហូតដល់បេះដូងរបស់គាត់។ បន្តិចមុនគាត់ក៏ដាច់ដង្ហើម
សូក្រាតបានរៀបរាប់ការស្លាប់របស់គាត់ជាការដោះលែងព្រលឹងចេញពីខ្លួនប្រាណ៕ -
©រក្សាសិទ្ធិ (ប្រែសម្រួលដោយវ៉េត សុធា)
©រក្សាសិទ្ធិ (ប្រែសម្រួលដោយវ៉េត សុធា)